Czym jest profilaktyka zdrowotna? Sposoby zapobiegania chorobom naczyń.

Profilaktyka zdrowotna to pojęcie, które coraz częściej pojawia się w mediach. W programach telewizyjnych czy artykułach prasowych można napotkać liczne wzmianki o tym, jak duży wpływ na ludzkie życie i zdrowie mają zachowania prewencyjne. Ale czy jesteśmy świadomi, co dokładnie kryje się pod określeniem profilaktyka i jak postępować, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób naczyń?

Co to jest profilaktyka?

Wiele zagadnień medycznych zostało podzielonych na podkategorie, co pozwala na bardziej szczegółowe i obszerne wyjaśnienie danego sformułowania czy zjawiska. W tym przypadku jest podobnie. Wyróżniamy cztery typy (inaczej – poziomy lub fazy) profilaktyki.

Ogólnie – profilaktyka oznacza zachowania i dążenia, które pomagają zapobiegać różnym schorzeniom. Duże znaczenie ma tu zarówno diagnostyka, jak i proces leczniczy.

Jakie są rodzaje profilaktyki?

Przede wszystkim – profilaktyka wczesna, najbardziej podstawowa, fundamentalna. Opiera się na promowaniu zdrowego stylu życia i aktywności powszechnie uznanych za korzystne dla ludzkiego organizmu. Wzorce szkodliwe są natomiast odrzucane. Zgodnie z tą myślą - warto uprawiać sport, a zaniechać należy palenia tytoniu, gdyż przyczyni się to do poprawy naszego dobrostanu.

Kolejny poziom reprezentuje profilaktyka pierwotna. Obejmuje ona czynności, które mają na celu przeciwdziałanie zachorowaniu, przy czym zauważalna jest koncentracja na czynnikach ryzyka i przyczynach jednostek chorobowych. Mówiąc inaczej – skupiamy się na ściśle zdefiniowanych działaniach, np. rezygnujemy z tłustych mięs, potraw smażonych, napojów gazowanych i słodyczy, ponieważ wiemy, że utrzymywanie prawidłowej diety i optymalnej masy ciała zmniejsza niebezpieczeństwo wystąpienia miażdżycy tętnic i cukrzycy typu II.

Następny typ to profilaktyka wtórna, która polega na podejmowaniu prób wczesnego wykrycia schorzenia u osób szczególnie narażonych na zachorowanie. Nadzwyczaj istotną rolę pełnią tutaj badania przesiewowe, czyli specjalne testy, które umożliwiają rozpoznanie choroby w jej początkowym stadium. To z kolei zwiększa szansę na wprowadzenie skutecznego i efektywnego leczenia oraz zapobiegnięcie negatywnym konsekwencjom. Doskonałym przykładem takiego skriningu jest akcja zorganizowana w jednym z kieleckich szpitali (w grudniu 2018 roku). Pacjentów z wyselekcjonowanej grupy ryzyka zaproszono na badanie USG, aby potwierdzić lub wykluczyć obecność tętniaka aorty brzusznej.

Ostatnią już podkategorią jest profilaktyka trzeciorzędowa, która dotyczy głównie osób przewlekle chorych i skupia się na czynnościach zatrzymujących rozwój (postęp) schorzenia oraz przeciwdziała pojawieniu się powikłań. Może to być np. rehabilitacja pacjenta z zakrzepicą żył głębokich, który niedawno przeszedł leczenie ciężkiego epizodu zatorowości płucnej.

Dlaczego w ogóle warto się badać?

Powód jest prosty - choroba rozpoznana we wczesnej fazie to ogromna szansa na wdrożenie efektywnej terapii. Nie należy zatem lekceważyć zaproszeń na darmowe badania przesiewowe - akcje organizowane przede wszystkim z inicjatywy Ministerstwa Zdrowia. Może się okazać, że badania te przedłużą lub uratują nam życie.

Co z czynnikami genetycznymi?

Istnieje udowodniona korelacja pomiędzy występowaniem u danych ludzi pewnych genów (zazwyczaj zmutowanych/uszkodzonych), a przewidywanym niebezpieczeństwem zapadnięcia tych osób na niektóre schorzenia. Popularny przykład to obecność nieprawidłowego genu BRCA1 u kobiety i związany z tym wzrost ryzyka wystąpienia w przyszłości raka jajnika lub piersi.

Nawet, jeśli czynnik genetyczny zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania, to nie determinuje tego w stu procentach (do nietypowych wyjątków można zaliczyć rodzinną polipowatość gruczolakowatą, chorobę genetyczną z obszaru zainteresowań gastrologii - u wszystkich osób z tym zespołem rozwinie się z czasem rak jelita grubego).

Dobrze jest wyobrazić sobie czynniki ryzyka określonej choroby w postaci diagramu kołowego: pewną część stanowią geny, na które nie mamy wpływu, ale pozostały wycinek koła to w większości czynniki poddające się modyfikacji – i na tym opłaca się skupić. Żylaki kończyn dolnych występują często u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym (czyli u ludzi, którzy posiadają np. chorego rodzica) – tutaj również znaczenie ma genetyka. Analizując jednak inne kwestie przyczyniające się do powstawania żylaków, możemy wprowadzić adekwatną profilaktykę. Osoby z grupy ryzyka powinny np. utrzymywać prawidłową masę ciała, wystrzegać się długotrwałego siedzenia w jednej pozycji, nosić luźne spodnie, unikać zakładania skarpet z uciskającą gumką. Odpowiednie postępowanie pozwala świadomie przyczynić się do częściowej redukcji zagrożenia.

Trudno przecenić znaczenie profilaktyki – obecnie dysponujemy olbrzymią wiedzą na temat zdrowego stylu życia, znamy przyczyny wielu schorzeń, jesteśmy w stanie przewidzieć, kto może być narażony na zachorowanie. Specjalistyczne techniki i czułe narzędzia badawcze to dodatkowe wsparcie w walce o zdrowie. Warto z tego korzystać – wszak lepiej zapobiegać, niż leczyć.